خانه شما هم «یار مهربان» دارد؟
توجه به این که اغلب عادت‌ها در دوران کودکی شکل می‌گیرد، می‌توان گفت تشویق کودکان به مطالعه و آشنا کردن آن‌ها با اهمیت این کار، یکی از وظایف والدین است.
شب که می‌شود، مادر کتاب مورد علاقه‌اش را از داخل کتابخانه برمی‌دارد و مشغول خواندن می‌شود. پسر بزرگ‌تر هم کتاب‌های درسی‌اش را جمع می‌کند و با یکی از کتاب‌های داستانی به رختخواب می‌رود؛ این برنامه هر شب آن‌هاست.
همیشه باید قبل از خواب، چند صفحه‌ای کتاب خوانده شود؛ البته در اجرای این برنامه هیچ اجباری هم در کار نیست و همه با علاقه آن را انجام می‌دهند. به همین دلیل کاملاً طبیعی است که فرزند کوچک‌تر هم هر شب یکی از کتاب‌های داستانش را بردارد و با آن به رختخواب برود؛ پسر کوچکی که هنوز به مدرسه نمی‌رود و خواندن هم نمی‌داند، ولی از پدر و مادر و برادرش یاد گرفته است که شب‌ها خودش را با یک کتاب سرگرم کند. حتی اگر فقط عکس‌های آن را ببیند و به تقلید از بقیه تنها صفحه‌هایش را ورق بزند و بر لب یا در ذهن خودش، داستان عکس‌ها را بازگو کند.
با توجه به این که اغلب عادت‌ها در دوران کودکی شکل می‌گیرد، می‌توان گفت تشویق کودکان به مطالعه و آشنا کردن آن‌ها با اهمیت این کار، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها یا بهتر است بگوییم وظایف والدین است. البته معلم‌ها و مسئولان مدرسه هم نقش مهمی در این زمینه دارند؛ آن‌ها باید دوستی واقعی میان کودکان و کتاب برقرار کنند و به بچه‌ها بیاموزند، اهمیت مطالعه آزاد اگر بیشتر از درس خواندن نباشد، کمتر از آن هم نیست.
آیا مطالعه آزاد وقت دانش‌آموزان را می‌گیرد؟
متأسفانه برخی از مسئولان مدارس کشورمان و همچنین بسیاری از پدر و مادرها تصور می‌کنند بچه‌ها فقط باید درس بخوانند و کتاب خواندن وقت آن‌ها را تلف می‌کند! شاید برای همین هم کمتر می‌بینیم کتاب خواندن به عنوان بخشی از برنامه‌های مدرسه در نظر گرفته شود.
این در حالی است که امروزه در اغلب کشورهای پیشرفته، کتاب خواندن یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که برای بچه‌ها تعیین می‌شود. در این کشورها معمولاً از کودک می‌خواهند هر شب یک داستان بخواند یا در سال‌های اول دبستان که خودش نمی‌تواند، والدین باید این کار را برایش انجام دهند تا روز بعد در کلاس درس در مورد آن با سایر همکلاسی‌هایش صحبت کند؛ البته این موضوع، معمولاً به شکل بازی و مسابقه مطرح می‌شود تا جنبه تکلیف و اجبار نداشته و کودکان را از مطالعه دل زده نکند.
مادران کتاب‌خوان، بچه‌هایی کتاب‌خوان دارند
اگر از پدر و مادرها بپرسیم، همه آن‌ها دوست دارند فرزندشان اهل مطالعه باشد، کتاب بخواند و از این کار لذت ببرد؛ ولی متأسفانه اغلب والدین نمی‌دانند به چه شیوه‌ای می‌توان کودک را به کتاب و کتابخوانی علاقه‌مند کرد و عادت داد. اگر خانواده و به ویژه پدر و مادر اهل مطالعه باشند و کتاب بخوانند، طبیعتاً می‌توان انتظار داشت فرزندان آن‌ها هم به کتاب و کتابخوانی روی بیاورند و علاقه‌مند شوند.
اولین شرط علاقه کودکان به کتاب و مطالعه این است که خانواده و به خصوص والدین برای کتاب و کتابخوانی ارزش قائل شوند و این رفتار میان آن‌ها به یک عادت تبدیل شده باشد. علاوه بر این، نباید این نکته را هم نادیده بگیریم که بچه‌ها از طریق ارتباط با سایر اعضای خانواده و به ویژه مادر، بسیاری از این نوع رفتارها را می‌آموزند و برایشان درونی می‌شود؛ به طوری که اگر والدین به شیوه صحیح رفتار کنند، بسیاری از این عادات در عمق شخصیت کودک نهادینه خواهد شد.
به دلیل پیوند صمیمانه و بار عاطفی رابطه مادر با کودک، نقش وی در تثبیت رفتارهای مختلف کودک و از جمله موضوع مطالعه بسیار مهم است. مادری که برای فرزندش کتاب می‌خواند و این شیوه را برای ارتباط عاطفی با کودکش انتخاب کرده است، به تدریج کتابخوانی را به عنوان فعالیتی لذت‌بخش به فرزندش معرفی می‌کند؛ به خصوص زمانی که کتاب‌هایی متناسب با سن و درک کودک انتخاب کند.
مادر از زمانی که فرزندش بسیار کوچک است، می‌تواند کتاب خواندن را برای او شروع کند. مادرها باید جذاب داستان بخوانند تا کودک را بیشتر به داستان علاقه‌مند کنند. در ضمن، چون بچه‌ها تکرار را دوست دارند، مادر می‌تواند یک کتاب را بارها برای فرزندش بخواند، البته به شرطی که خودش هم از کتاب خواندن و تکرار آن لذت ببرد.
با هم کتاب بخوانید
خیلی از مادرها تا زمانی که فرزندشان به مدرسه نرفته و سواد خواندن و نوشتن ندارد، برایش کتاب می‌خوانند و او را به این کار تشویق می‌کنند، اما زمانی که کودک می‌آموزد چگونه بخواند، معمولاً مادر او را رها می‌کند و برنامه کتابخوانی متوقف می‌شود.
زمانی که کودک سواد دارد و خودش می‌تواند کتاب بخواند، نه‌تنها باز هم باید برای او کتاب بخوانید، بلکه خوب است گاهی کتاب را وسط بگذارید و همراه هم بخوانید. همچنین اگر کودک، خواندن را یاد گرفته است، گاهی از او بخواهید برای شما کتاب بخواند؛ چون کودکان دوست دارند مهارت‌هایی را که کسب می‌کنند، ازجمله خواندن، به شما نشان دهند.
خوب است گاهی که برای خرید کتاب از خانه بیرون می‌رویم، بچه‌ها را هم با خودمان همراه کنیم. با این کار نه‌تنها اوقات فراغت خانواده به شکلی مناسب سپری می‌شود، بچه‌ها نیز می‌آموزند که می‌توان برای خرید کتاب هم از خانه بیرون آمد؛ کتاب‌های مختلف را دید و از بین آن‌ها یکی را انتخاب کرد یا چند تایی را خرید. پس بهتر است یاد بگیریم بچه‌ها را در این کار سهیم کنیم. این نوع تعاملات باعث خواهد شد بچه‌ها اهمیت کتاب و خریدن آن را درک کنند. البته حتماً به یاد داشته باشید کتاب‌هایی را که خریده می‌شود، بخوانید تا بچه‌ها تصور نکنند کتاب شیئی تزئینی است و تنها برای جا خوش کردن در کتابخانه و زیباتر کردن محیط خریداری می‌شود.
در کنار این موارد، پیشنهاد می‌شود در خانه، مکان ثابت و مشخصی را برای مطالعه در نظر بگیرید. این مکان می‌تواند اتاق یا میزی مخصوص باشد یا حتی گوشه‌ای از یک اتاق.
بسیاری از موضوعات تربیتی را نمی‌توان به طور مستقیم با بچه‌ها مطرح کرد و کتابخوانی شیوه‌ای مناسب برای انتقال این پیام‌هاست. از راه کتابخوانی و ساختن قهرمانان داستانی، می‌توان پیام‌های تربیتی را بسیار قوی‌تر و نافذتر از شیوه بیان مستقیم به بچه‌ها منتقل کرد و امیدوار بود آن‌ها مطلب را بهتر بپذیرند.
بهترین کتاب‌ها را انتخاب کنید
انتخاب کتاب مناسب یکی از بهترین شیوه‌ها برای علاقه‌مند کردن کودکان به مطالعه است و کمک می‌کند این عادت در وجود آن‌ها شکل بگیرد. بنابراین خوب است والدین تلاش کنند بهترین و مناسب‌ترین انواع کتاب را بشناسند و آن‌ها را برای فرزندانشان تهیه کنند.
انتخاب کتاب مناسب برای کودکان نکته مهمی است که باید مورد توجه والدین قرار گیرد؛ زیرا اگر کتابی بدون دقت انتخاب شود، حتماً موجب خواهد شد بچه‌ها ذوق و علاقه کمتری به مطالعه داشته یا حتی از آن دل زده شوند. بنابراین برای بچه‌هایی که در سنین پیش از دبستان هستند، باید کتاب‌هایی را انتخاب کنید که تصاویر رنگی و شاد و همچنین کلمات بزرگی داشته باشد؛ اندازه و تعداد کلمات به خصوص در مورد بچه‌هایی که در سنین اوایل دبستان هستند و خودشان شروع به کتاب خواندن کرده‌اند نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.
علاوه بر این، موضوع کتاب هم باید جذاب باشد و متناسب با فهم و درک کودک انتخاب شود.، والدین باید قبل از این که کتابی را برای کودک بخوانند، خودشان آن را مطالعه کنند تا از مناسب بودن محتوای آن مطمئن شوند. بچه‌ها آن چیزی را که می‌بینند، می‌پذیرند و به همین دلیل اگر والدین دوست دارند فرزندانی کتاب‌خوان داشته باشند، حتماً باید خودشان این شیوه را در پیش بگیرند و بگذارند بچه‌ها آن‌ها را در حال مطالعه کتاب ببینند. علاوه بر این، والدین باید هر وقت که فرصت دارند، برای بچه‌ها کتاب بخوانند. این کار هم رابطه میان والدین و کودک را بهبود می‌بخشد و هم عادت مطالعه را در زندگی کودک تثبیت می‌کند.
تحقیقات نشان داده است بچه‌هایی که مادرانشان با آن‌ها شمرده صحبت می‌کنند و از کلماتی مناسب با سن کودک کمک می‌گیرند، از نظر توانایی‌های کلامی در مقایسه با سایر همسالان بهتر هستند و به همین دلیل می‌توان نتیجه گرفت که اگر کتاب را شمرده و با تأکید بر کلمات جدید و همراه با توضیح دادن معنی آن‌ها برای کودکان بخوانید، کمک شایانی به فرزندتان کرده‌اید. در ضمن، خیلی خوب است لحن صدای خود را متناسب با هیجان داستان تغییر دهید تا کتابخوانی جذاب‌تر و دوست‌داشتنی‌تر شود.
